Określenia „przekazy generacyjne” używamy, aby nazwać pewne schematy myślowe i zachowania, które przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Często w mowie potocznej mówimy o rzeczy, która jest „z babci, prababci”, takim samym określeniem można ująć nasze myśli i zachowania. Nawet nie zdajemy sobie sprawy jak wiele schematów postępowania powtarza się w danej rodzinie na przestrzeni wieków. Jeśli są to zasoby, które motywują do kreatywności, samodzielności i otwartości na świat, możemy nazwać się szczęściarzami.
Po części jesteśmy indywidualistami, po części przejmujemy pewne zachowania od innych ludzi. Środowisko w jakim dorastamy, wychowanie oraz geny mają ogromy wpływ na naszą osobowość, to jakimi jesteśmy, jako dorośli bierze się właśnie głównie z tych trzech obszarów. Często w dzieciństwie od dziadków słyszeliśmy „Ależ jesteś podobna do swojej mamy. Masz taki sam wyraz twarzy.” Nie jest tajemnicą, że dziedziczymy nie tylko cechy wyglądu, lecz również cechy osobowości. Na przekazy generacyjne składają się pewne schematy zachowania czy myślenia właśnie dzięki genom, ale także wychowaniu. Np. matka, która będzie żyła w ciągłym lęku przed światem, wychowując swoje dziecko bardzo możliwe, iż taki sam wzorzec zachowania przekaże swojemu dziecku. Dziecko dorasta i nie jest nawet świadome, jakie schematy otrzymało. Ma także postawę lękową w stosunku do świata i tak może przeżyć całe życie, jeśli ta postawa nie okaże się na tyle ciężka, aby postarać się zmienić te wyuczone style zachowań.
Czasami zdarza się, że matka, która jest stale niezadowolona z życia, melancholijna, bierna i zimna emocjonalnie wychowuje dziecko, które w drodze dziedziczenia otrzymało wiele cech z ekstrawertyka, a więc towarzyskość, otwartość na ludzi, spontaniczność. Takie dziecko z wychowania otrzyma wzorce, które będą całkowicie sprzeczne z jego prawdziwą osobowością. Na czas kiedy będzie małe, przyjmie prawdopodobnie te schematy, lecz sprawa zacznie się komplikować w okresie dojrzewania. Jeśli dziecko będzie miało wysoki poziom świadomość będzie w stanie samo zauważyć, iż ma w sobie tak jakby dwie osoby w jednym ciele. Jeśli poziom świadomości nie będzie wysoki, młody człowiek będzie czuł się zdezorientowany i skołowany, ale nie będzie wiedział dlaczego. Może wtedy próbować ekstremalnych doświadczeń, aby w końcu dowiedzieć się kim, tak naprawdę jest. W takiej sytuacji warto udać się do specjalisty, aby pomógł znaleźć problem. Stan niewykształconej tożsamości może być bardzo bolesnym doświadczeniem dla młodej osoby. Jednak jest wiele osób, które nie idą do specjalisty, nie zastanawiają się dlaczego czują, że wewnątrz ich jest coś nie tak. Żyją dalej, ignorując ból. Prędzej czy później miarka się przebierze i następuje wybuch, który wywołuje kryzys wewnętrzny.
Istnieją rodziny, gdzie wyraźnie widać, jak pewne sposoby zachowań przenoszone są z pokolenia na pokolenie. Prosty przykład i bardzo powszechny, mianowicie, spożywanie alkoholu, jako środka służącego do obniżenia stresu. Dlaczego tak często widzimy ojca, który nadużywa alkoholu, a następnie syn, który wcześniej często zarzekał się, że nie będzie taki jak ojciec, jest zupełnie identyczny? To jest jakby samospełniająca się wyrocznia. Ale dość z czarami, przenieśmy to na grunt psychologiczny. Sprawa ma się następująco, ojciec jako sposób radzenia sobie z napięciem wewnętrznym pokazywał tylko, że potrafi się napić i to mu pomagało, stres się zmniejszał, krzyki ustawały, było przyjemniej. Temu wszystkiemu przypatrywał się mały syn, który zakodował sobie, że to jest dobry sposób na „nerwy”. Kiedy już jako dorosły doświadczał dużego stresu, bardzo możliwe, że automatycznie chwycił za butelkę, co z kolei, przy dłuższym stosowaniu, stało się jego nawykiem.
Wiele jest takich destruktywnych zachowań, które robimy, jednocześnie nawet nie zdając sobie sprawy, dlaczego postępujemy tak, a nie inaczej. Ale uwaga, jeśli widzimy, że nasze zachowania czy myśli niszczą nas, a my nie mamy świadomości dlaczego tak robimy, bardzo często oznacza, że od kogoś wzięliśmy sobie dany sposób reagowania czy myślenia. Np. młoda, atrakcyjna kobieta ciągle znajduje w sobie jakieś niedoskonałości ciała i czuje się z tym fatalnie. Mimo, że wiele osób mówi jej, że jest piękna, ona uważa inaczej. Dlaczego jej subiektywna ocena jest tak różna od obiektywnej oceny wielu ludzi? Jedną z przyczyn może być jej surowa matka, która jej nigdy nie pochwaliła, a wręcz przeciwnie, dostawała od niej bardzo niemiłe komentarze, które ją raniły przez wiele lat. Trwało to tak długo, iż to co mówiła jej matka, stało się dla niej jedyną prawdą. Co ciekawe jej babcia też była surową i powściągliwą w komplementach kobietą. Bardzo możliwe, że obie, babka i matka, przeniosły schemat zaniżonego poczucia własnej wartości, który jeśli córka nie przerwie, możliwe, że zostanie przekazany dalej.
Przekazy generacyjne same w sobie nie są złe. Jest to nazwa pewnego zjawiska psychologicznego zachodzącego na przełomie wielu lat. Naszą uwagę powinny zwrócić te destrukcyjnie działające na nasze życie.
Jeśli czujemy, iż nasze życie nie układa się tak, jak byśmy tego chcieli i mamy wrażenie, że ciągle spotyka nas to samo, jakbyśmy kręcili w błędnym kole, może warto udać się do psychologa lub psychoterapeuty na konsultację. Osoba z zewnątrz będzie mogła w bardziej obiektywny sposób spojrzeć na nasze życie i ocenić, czy rzeczywiście ciążą na nas jakieś destrukcyjne przekazy pokoleniowe. Co więcej psycholog czy psychoterapeuta to profesjonaliści, którzy wiedzą jak szukać powiązań naszego zachowania z naszymi rodzicami czy dziadkami i mogą pomóc nam wyłonić niszczące schematy. Czasami wiemy, że coś jest z nami nie tak, lecz brak pewnego wglądu w siebie oraz brak dystansu stanowią problem, aby zidentyfikować błędne schematy. Systematyczna praca terapeutyczna jest w stanie poczynić wiele zmian z naszym postrzeganiu rzeczywistości, a być może będzie to wystarczające do zmiany życia.
Warto także stosować świadomą pracę nad samym sobą. Na rynku dostępnych jest wiele pozycji książkowych odwołujących się do autoterapii i refleksji nad własnym życiem. Inną opcją może być szereg podcastów, postów czy blogów poświęconych psychologii. Ważne, aby szukać czegoś dla siebie, zwłaszcza jeśli czujemy się skołowani i nie rozumiemy samych siebie. Pamiętajmy jednak, iż w razie jakichkolwiek problemów, które nas przerastają lepiej zwrócić się do profesjonalistów.
Przekazy generacyjne mogą „generować” wiele utrudnień w naszym życiu, jednak nie muszą nas kreować. Należy być świadomym pewnych mechanizmów, które mogą mieć wpływ na nasze decyzje czy zachowanie i starać się niwelować te destrukcyjne. To my bądźmy kowalami los i walczmy o siebie, o lepsze jutro…
Opracowała: Natalia Weryńska